Discurso di Minister Presidente Mark Rutte (Papiamento)

Dama y cabayero, bon tardi.

Y pa tur esnan cu ta wak of scucha den un timezone diferente:

Bun morgu,

Bon dia,

Good morning,

Aki na Archivo Nacional, historia ta papia cu nos den miyones di documento. Y aunke nos no ta scucha e bosnan no-skirbi di pasado, e historia cu ta surgi di tur e documentonan di archivo ey, no ta bunita so. Hopi biaha tambe e ta mahos, doloroso y hasta francamente bergonsoso. Esaki ta conta sigur pa e papel di Hulanda den pasado di sclavitud.

Nos, cu ta biba den e aki y awo, por reconoce y condena sclavitud como un crimen contra humanidad den termino mas cla. Como un sistema criminal, cu a trece un sufrimento indecibel y grandi na innumerabel y incontabel persona na mundo henter, y cu a afecta bida di hende aki y awo.

Y nos, na Hulanda, tin cu enfrenta nos parti den e pasado ey. P’esey ta bon cu nos ta reuni awe na Archivo Nacional. Aki ta unda nos memoria nacional ta warda. Pues, esaki ta e lugar pa saminacion di consenshi nacional.

Aki bo no por ignora e hechonan historico. Te cu 1814 a manda mas cu 600.000 muhe, homber y mucha Africano sclavisa na continente Americano den condicion spantoso door di traficante di catibo Hulandes.

Mayoria na Suriname, pero tambe na Curaçao, Sint Eustatius y otro lugar. A ranca nan di nan famianan, deshumanisa, transporta y trata manera ganado. Hopi biaha bou di autoridad gubernamental di West-Indische Compagnie. Na Asia, entre 660.000 y mas di 1 miyon persona, nos no sa ni sikiera exactamente cuanto, a ser trafica den e teritorionan bou di autoridad di Verenigde Oost-Indische Compagnie.

E cifranan ta inimaginabel. E sufrimiento humano tras di esaki ta ainda mas inimaginabel.

E storia- y testimonionan traspasa cu ta prueba di con den e sistema di sclavitud no tabata tin limite di crueldad y arbitrario. Y, pues, sin niun midi di inhusticia y miedo puro. Nos tin cu djis habri "Wij slaven van Suriname" di Anton de Kom pa lesa tocante e tratonan y castigonan di mas horibel.

Nos ta lesa tocante tormento y tortura te cu morto ta sigui, tocante persona di ken a cap y kita nan man cu pia, tocante marca kima den nan cara. Destino di un persona ainda mas teribel cu di otro, riba cada pagina inhusticia y ainda mas inhusticia.

Y manera Anton de Kom a describie pa Suriname, asina a sosode otro caminda tambe, bou di e mesun autoridad di gobierno Hulandes. Nos ta les’e, nos sa, y sinembargo, e destino horibel di e personanan sclavisa ta dificil pa comprende.

Of, enberdad, tuma e hechonan manera e archivonan ta papia. Por ehempel, di e administracion enorme cu a establece rond di abolicion di sclavitud na 1863 y cu por wak aki.

Pagina tras di pagina, ta enumera pa plantacion y propietario di catibo, nomber di e personanan sclavisa plus algun otro detaye personal. Komersial, sistematico, den un lista seco, cu precisamente pa e motibo aki ta asina confrontante, pasobra e ta subraya lo absurdo di un sistema den cua un persona a haci otro persona mercancia.

Un sistema asina inhumano y inhusto cu na 1863 no tabata e catibo a ser compensa financieramente door di estado, sino e doñonan di catibo. Y ainda por tabata mas duro, ainda mas deshonesto, pasobra tur esnan cu a bira liber pa nomber na Suriname na 1863, tabata obliga pa sigui traha 10 aña mas bou supervision estatal.

Pa hopi, esey tabata nifica otro 10 aña di un bida sin libertad, un bida bou di domiño. Te cu 1873. Otro aña esaki ta cumpli 150 aña.

E historia ey ta mantene nos ocupa. Un historia compleho, unda diferente aña y evento tin nificacion na diferente lugar.

No solamente 1863 y 1873. Pero tambe, por ehempel, 1860, e abolicion legal di sclavitud na India Hulandes di e tempo ey. 1814, aña cu Hulanda tambe a aboli comercio transatlantico di catibo. 1848, tempo cu sclavitud a termina na Sint Maarten. Of, por ehempel, 1795, tempo cu bou di liderazgo di Tula a tuma lugar un revolucion na Curaçao cu te ainda ta conmemora anualmente. Momento interminabel, hopi storia, hopi historia sin fin.

E historia ey a ricibi mas atencion e ultimo añanan: den exposicion, publicacion y den debate social. Conscientisacion social ta tuma lugar. Y pa motibo di esey tambe un cambio den pensamento. Esey ta bon, corecto y necesario, pasobra el a permanece den silencio durante demasiado tempo.

Mi tambe a experencia personalmente e cambio ey den pensamento, mi kier ta abierto al respecto. Durante hopi tempo, mi a pensa cu no ta posibel asumi e responsabilidad di manera significativo pa algo cu a sosode asina tanto tempo pasa, y unda ningun di nos tabata presente. Durante hopi tempo mi a pensa: pasado di sclavitud ta historia cu ta tras di nos.

Pero mi a kiboca. Pasobra siglo di opresion y explotacion ta sigui traha den e aki y awo. Den stereotipo racista, den patronchi discriminatorio di exclusion, den desigualdad social.

Y pa kibra esey, nos mester enfrenta pasado abiertamente y honestamente. Un pasado cu nos ta comparti cu otro pais, door di cua nos sociedadnan ta conecta pa semper di un manera special cu otro.

Ta berdad cu ningun hende bibo awendia ta personalmente culpabel di sclavitud. Pero tambe ta corecto cu estado Hulandes den tur su manifestacionnan historico ta responsabel di e gran sufrimento causa na e personanan sclavisa y nan descendientenan. Y p’esey nos no por ignora impacto di pasado den nos tempo.

E rapport Ketenen van het verleden di Dialooggroep Slavernijverleden ta hunga un papel importante den proceso di conscientisacion cu hopi di nos ta pasa den. E rapport ey a ser publica 1 di juli di aña pasa y ta contene un serie di conclusion y recomendacion cla. E 3 palabranan clave ta: reconocimento, disculpa, recuperacion.

Awe nos ta manda e contesta oficial di gobierno pa Tweede Kamer. Den dje nos ta acepta e analisis y conclusion di Dialooggroep.

Den e aña y mey cu a pasa, gobierno a papia tocante pasado di sclavitud di diferente manera, na diferente lugar y cu diferente persona y grupo. Ami mes tabata na Suriname na september pasa, unda mi a siña con profundamente historia ainda tin impacto den bida cotidiano di hende, tambe spiritualmente.

Mi a siña tambe con experiencia, recuerdo y sintimento por varia di grupo pa grupo y di un persona pa otro. Ta haci diferencia si a horta bo antepasadonan for di Africa of si nan tabata pertenece na e habitantenan original. Ta importante den cua pais of region nan a biba. Y tambe ta importante den cua periodo nan a biba.

E diferencianan historico, geografico y cultural ey entre grupo di poblacion y persona ta importante, tambe den e aki y awo. Y esey ta haci cu e declaracionnan general tocante pasado di sclavitud ta asina vulnerabel.

Pasobra, con bo ta hustifica tur e diferencianan ey? Cua ta e miho momento pa esey?

Con bo ta hustifica tur e simbolonan y ritual spiritual cu ta asina importante den algun cultura? Y con bo ta abarca cu palabra tantisimo inhusticia, tanto dolor, tanto horor?

Cualkier intento pa hacie lo ta semper imperfecto y lanta mas pregunta y debate. Cu tur emocion cu ta bin cu ne. Cu tur carga.

Nos sa cu no tin niun momento adecua pa tur hende, ni un palabra adecua pa ningun, ni un lugar adecua pa ningun. Y mi ta reconoce cu e periodo prome cu e dia aki lo por tabata miho.

Pero no laga cu esey ta un motibo pa no haci nada. Nos mester tuma paso pa dilanti hunto. Nos mester avansa hunto. Pues porfabor nos mester tene e combersacion ey tocante pasado di sclavitud, hasta si ta un combersacion dificil.

Y e combersacion ey ta cuminsa cu reconocimento. Reconocimento di e sufrimento teribel causa na generacion di hende sclavisa. Reconocimento y restauracion di honor pa tur e personanan cu a resisti, manera e Maronnan balente di Suriname.

Awe mi ta honra cu respet e nombernan di Tula na Curaçao, Jolicoeur, Boni y Baron na Suriname, One-Tété-Lohkay na Sint Maarten y nos ta recorda tur e muhe- y hombernan anonimo cu a busca libertad heroicamente den transcurso di siglo y cu hopi biaha a haya castigo di e manera mas horibel. Y naturalmente reconocimento di responsabilidad historico, cu e palabranan cu ta pas pa esey. E palabranan aki.

Durante varios siglo, estado Hulandes y su representantenan a permiti, fomenta, mantene y beneficia di sclavitud. Durante siglo, a haci di hende mercancia, explota y maltrata den nomber di estado Hulandes.

Durante siglo, bou di autoridad estatal Hulandes, a trapa dignidad humano di e manera mas horibel. Y masha poco gobierno Hulandes despues di 1863 a mira y reconoce cu e pasado di sclavitud tabata tin y ainda tin un impacto negativo.

P’esey mi ta pidi disculpa den nomber di gobierno Hulandes.

Today I apologize.

Awe mi ta pidi disculpa.

Tide mi wani taki pardon.

Awe, den nomber di gobierno Hulandes, mi ta pidi disculpa pa e accionnan di Estado Hulandes den pasado: postumamente na tur persona sclavisa cu a sufri e comercio ey den henter mundo, na nan yiunan, y na tur nan descendientenan te cu aki y awo. Nos no ta haci esaki pa limpia nos acto. No pa cera pasado y lag’e patras.

Nos ta haci esaki y nos ta hacie awo, pa haya e caminda pa sigui hunto, para riba un drempel di un aña conmemorativo importante. Nos ta comparti no solamente e pasado, sino tambe e futuro. Pues awe nos ta pone un coma, no un punto.

E combersacion tocante pasado di sclavitud mester tuma lugar di e manera mas amplio posibel, no solamente na Hulanda, sino tambe na e lugarnan unda el a sosode, cu tur esnan cu ta envolvi of ta sinti nan envolvi.

Ta p’esey cu e disculpa cu mi a caba di pidi ta resona awe na siete otro lugar na mundo, unda ta sinti dolor y consecuencia di pasado di sclavitud y ta mas y mas visibel te cu e dia di awe.

Nan ta resona den e palabranan pronuncia pa siete representante di gobierno Hulandes. Na Suriname. Na Curaçao. Na Sint Maarten. Na Aruba. Na Bonaire. Na Saba. Y na Sint Eustatius.

"Nos ta haci esaki, y nos ta haci esaki awo, pa ta riba e drempel di un aña conmemorativo importante, pa haya e caminda pa sigui hunto. Nos ta comparti no solamente e pasado, sino tambe e futuro. Pues awe nos ta pone un coma, no un punto."

Gobierno, den consulta cu tur grupo y persona di tur e paisnan cu ken nos ta comparti e pasado aki, kier traha mas intensamente na un mayor conocemento di pasado di sclavitud y pues na un mayor concenshi, reconocimento y comprension. E proceso ey ta tuma tempo y solamente hunto nos por haci e trabou. Na caminda pa e fecha importante simbolico ey 1 di juli 2023.

Despues, durante henter e aña conmemorativo. Y e añanan cu ta sigui.

Reaccion di gobierno riba e rapport di Dialooggroep Slavernijverleden ta profundisa den esaki. Lo mas importante awo ta cu realmente cu tur paso cu nos bay tuma pa tuma nan hunto. Den consulta, scuchando y cu e unico intencion: treciendo husticia den pasado, sana den presente.

Un coma, no un punto.

Hunto cu Suriname, y e partinan Caribense di Reino y cu tur descendiente na Hulanda, nos ta traha na visibilidad di patrimonio, na conscientisacion door di enseñansa y investigacion historico cientifico. Durante e aña conmemorativo, tur faceta di pasado di sclavitud y e impacto den nos tempo lo ta na pleno luz. Rey ta sinti su mes personalmente hopi envolvi den e tema y lo ta presente na e conmemoracion y celebracion na Amsterdam dia 1 di juli.

Y nos ta mira mas leu, mas leu cu 2023. Un Comite di Conmemoracion independiente y ampliamente hinca den otro ta considera e miho manera pa conmemora cu dignidad y mas tanto hunto posibel den futuro.

Y lo tin un fondo pa iniciativa social den henter Reino y Suriname, cu cual e impacto di pasado di sclavitud lo ricibi e visibilidad, atencion y enfoke cu ta necesario. E proceso di curacion mester cuminsa awo y e programa pa esey, nos ta skirbi hunto.

Dama y cabayero,

E buki di nos historia comparti tin hopi pagina cu ta yena nos – bibando den siglo 21 – cu spanto y horor. Y cu berguensa profundo.

Nos no ta kita e paginanan ey cu disculpa y esey no ta e intencion. Nos no por cambia pasado, solamente enfrent’e.

Loke gobierno ta spera fervientemente, loke ami tambe ta spera fervientemente personalmente, ta cu e momento aki, cu e dia aki yuda nos den henter Reino y hunto cu Suriname y otro pais, yena e paginanan habri cu nos tin nos dilanti cu dialogo, reconocimento y sanacion.

Masha danki.