Prologo secretario di estado Alexandra van Huffelen (Papiamento)

No tin nada cu tabata tin un influencia mas grandi riba mi vision di historia di sclavitud Hulandes cu e conversacionnan cu mi tabata tin cu e studiantenan na e paisnan Hulandes den Caribe. Hobennan cu ta bisa na bos halto cu nan ta sinti nan mes ciudadano di segunda clase, cu nan ta mirá como "menos" cu nan compañeronan Hulandes Europeo. Durante e conversacionnan ey, mi a topa cara cu cara cu e caminda cu ainda nos tin cu sigui.

Mescos cu ta imposibel hustifica realmente den un discurso un historia di siglos di explotacion, tortura y deshumanisacion, ta igualmente imposibel splica den solamente un pagina e peso di e discursonan recogi den e buki aki. Asina mes, mi kier haci un intento.

E titulo di e coleccion aki no por tabata otro cu Un coma, no un  punto. E frase mas yamativo di e discurso di Prome Ministro Rutte tambe parce di ta e denominador comun di e 13 discursonan aki. Pero tambe e ta e nucleo di un debate extenso den Reino, y di politica cu ta duna contenido na e maneho di e historia aki y e relacion entre Hulanda y Aruba, Curaçao, Bonaire, Sint Maarten, Sint Eustatius y Saba. Esaki no ta un strepi bou di e pasado, sino un coma historico. Bolter un pagina di un buki antiguo, cu ta yen di sufrimento y inhusticia, pero di cua nos ta bay scirbi den tur e proximo capitulonan. 

19 di december, Prome Minister Mark Rutte a disculpa su mes den nomber di gobierno pa e historia di sclavitud. Un sistema funda pa e estado di 400 aña di colonialismo, opresion y deshumanisacion, cu durante centenares di aña a forma e base social, economico y politico di sociedad Hulandes. Mas di 150 aña despues di abolicion di sclavitud, e 19 di december aki tabata e dia den cua nos por bisa cu realmente nos a yega na un acuerdo cu e pasado aki. Di un banda, nos ta nota cu nos, como sociedad, sa masha poco di e pasado aki, y di otro banda, cu hopi biaha no tin nada registra di e bida di e personanan sclavisa. Minister Van Gennip ta puntra su mes na Boneiro, por ehempel: “Si nos tabata por cana seis ora for di Mangazina di Rei te Saliña cu e catibonan, ki storia nos lo a tende?”

Den e periodo prome cu e fecha aki, un bes mas a keda cla cu cuanto cautela mester trata e pasado aki y con diverso e perspectivanan ta. Discusion tocante ken exactamente ta disculpa cu ken, dicon esey ta sosode y si esey ta realmente necesario. Discusion tambe tocante e forma, e fecha y e proceso. Nan a domina e cobertura di noticia durante hopi tempo y ta parce cu nan a haya tambe nan repercusion den e textonan oral. E hecho cu aki aya e proceso hasta ta ser yama "colonial" ta doloroso, pero tambe un les importante. E ta corda nos e importancia di dialogo continuo, por ehempel, pa hunto duna forma na e aña conmemorativo.

Scucha, siña y converti vision progresivo den accion tambe ta un tema repetitivo den e discursonan aki. Precisamente p’esey e disculpanan aki ta referi no solamente na e descendientenan di persona sclavisa, sino tambe na e resto di poblacion Hulandes. Asina, Prome Minister Rutte ta reflexiona extensivamente riba e proceso di concientisacion personal cu el a pasa den. Cu e scuchamento ey, scuchando e personanan afecta, cu literalmente ta hiba e historia aki den nan sanger, ta e caminda pa un concientisacion colectivo den cambio. Esaki ta necesario pa hunto haya contesta riba varios pregunta. Tocante loke ta necesario pa por participa di forma equivalente na Hulanda, tocante futuro di e relacionnan den Reino, tocante con nos por aumenta concientisacion y forma un sociedad equilibra hunto. Pasobra, manera Prome Ministro Rutte a bisa: "Siglo di opresion y explotacion tin su efecto te ainda den e mundo di awor. Den patronchi discriminatorio di exclusion. Den desigualdad social”.

Den e sentido ey, ta sorprendente wak con concretamente ta menciona aki sufrimento di e pasado di sclavitud. Tin biaha den termino directo, sin mal interpretacion: Prome Minister Rutte ta uza calificacion manera "sistema inhumano" y "crimen contra e humanidad", mientras cu Prome Minister Wever-Croes di Aruba ta papia di "identidad di esnan encadena, cu a ser trapa y mutila door di colonisacion". Ta papia di atrocidad teribel: di batimento y tortura cu zwiep, di amputacion y marcamento cu hero cayente. Hulanda a kita cara demasiado largo, pa e banda scur di e historia aki. Trata di manera significativo e inhusticia historico ta rekeri, na prome lugar, cu nos ta tribi enfrenta su detayenan horibel.

Tambe inequibocablemente ta na su luga e yamado pa reparacion di varios heroe di resistencia. Por ehempel, varios orador ta menciona e rehabilitacion di Tula. Prome Minister Rutte ta menciona e nomber di One-Tété Lohkay, mientras cu secretario di estado Van der Burg ta enfrenta Virginia Dementricia na Aruba. Nan y hopi otro tabatin cu paga cu morto pa nan lucha heroico pa un existencia digno, anto pa despues ser descarta como terorista. E explosion di emocion cu mi a mira ora cu mi tabata tin e honor di anuncia rehabilitacion di Tula e 19 di december ey, na e monumento di e luchadornan di resistencia na Willemstad, semper lo keda cu mi como un di e momentonan mas carga y special di mi carera.

E historianan di Tula, Gaai y otro sin duda lo tin un lugar den e futuro Museo di Sclavitud. Ademas, gobierno ta inverti den concientisacion y educacion tocante historia colonial y sclavitud, tambe riba e islanan. Di e manera aki, gobierno kier sigura su mes cu nos, como sociedad, ta consciente di pasado y su impacto den presente: "visibel, invisibel y keto bay notabel cada dia", manera gezaghebber di Boneiro, Edison Rijna ta contesta. Den desigualdad entre Hulanda Europeo y e parti Caribense di Reino, den e efectonan riba salud fisica of mental. Na Hulanda Europeo tambe den cantica racista den tribuna di futbol, of den estadistica tocante discriminacion den mercado laboral. E consecuencianan ta mes concreto, direct, complica y sin base.

E ta confirma cu e disculpa no ta marca un strepi bou di e historia aki. Den lugar di esey, e ta un punto di salida pa traha hunto den sanacion, reconocemento y reconciliación cu e aña di conmemoración nos dilanti.