Discurso di Minister Dijkgraaf (OCW) durante congreso di NiNsee (Papiamento)

Scucha un pasado polifonico

Bon tardi tur hende,

Y pa tur esnan cu ta mira of scucha den un otro zona di tempo:

Gu morgu, Bon dia, Good morning.

Durante e aña cu a transcuri mi tabata di bishita tanto na Isla Riba como na Islanan abou. Otro siman lo mi bishita Surnam. Y mi a tene hopi combersacion na Hulanda. Cada biaha mi ta gosa di e diversidad rico na comunidadnan, na historianan personal. Pero cada biaha mi ta mira tambe con e pasado ta keda influensia bida di asina tantu hende awendia. Y esey ta conmove mi profundamente.

Na Sint Maarten, un señora a conta cu ora cu el a tende tocante e aña conmemorativo venidero, su prome reaccion tabata: "Esta leuk, boso ta bay tene un fiesta! Mi tambe por bin?"

Doloroso. Y comprondibel. Mescos cu e aña conmemorativo riba su mes ta doloroso. E no ta un hubileo cu ta ripiti. Y absolutamente e no ta un fiesta. A tuma hopi tempo prome cu a pidi disculpa. Y despues di un aña, e konmemorashon sigur no ta cla.

Y toch, tin algo cu ta cambiando y cu no por para mas. Nos a cuminsa cu algo cu pa hopi tempo nos no a tribi di haci. Nos ta wak e dolor di e pasado den su cara. Nos ta buscando palabranan, buscando otro y buscando un historia comparti.

Mi ta sinti mi honra di por para papia awe na e simposio aki. Riba e escenario y den publico - aki na Utrecht y tur caminda cu boso ta conecta cu nos - mi ta mira asina tanto hende cu a keda bati riba un porta cu pa añanan largo tabata cera, cu dies candal. Nan a bati riba porta cu echo- y emocionnan, den tur dignidad. Te ora cu, mucho laat, finalmente e porta, pocopoco a habri su mes. Tranca, cu yen di zonido y kraakmento.

Nos ta corda e disculpa di Prome Minister Rutte riba 19 di december. Nos ta warda ansiosamente riba e aña conmemorativo cu ta cuminsa otro luna. E siguiente frase despues di e coma, despues di cual lo sigui hopi signo di puntuacion mas. Incluyendo, mi ta spera, varios guion tambe. Pasobra nunca bo no por pone un punto tras di pasado.

Awe mi ke papia cu boso tocante importancia di conocemento di nos historia. Con nos, door di siña tocante e pasado di sclavitud, por siña conoce otro y nos mes mas miho. Y con esey por yuda nos sigui hunto den futuro.

Historia ta bibo. E ta popular na television, den librerianan, den salanan di estudio di archivo y hasta te den e medionan mas nobo. Hende ta gusta bay den pasado di nan propio famia, nan luga di biba of nan pais. Pasobra e ta bisa mas di bo mes - con bo a bira e persona cu bo ta, unda bo raisnan ta.

Storianan historico, pelicula- y podcastnan ta translada bo pa e tempo cu a pasa. Nan ta representacion di pasado. Literalemente: representacion. Nan ta bolbe haci presente loke no t‘ey mas. Pero nan ta un refleho tambe den sentido di representacion. Tin hende representa den e cuentanan historico, hopi otro no al contrario. Y esaki ta algo pa bo ta consciente di dje.

Cua stemnan ta domina, cua ta zona pocopoco, cua no? Cua stemnan a yega di zona fuerte, pero deliberadamente no a tende nan, a prohibi pa nan ta riba e escenario, a silencia nan? E silencio y bashi grandi ey den historia no ta existi pornada. Tin un accion intencional tras dje. Manera pintornan a pinta e plantashinan di mas abundante, pero deliberadamente a laga e hendenan cu tabata haci e trabou un banda. A elimina nan existencia.

Pues, laga nos, consciente di tur esaki, wak e storia dominante di e pasado Hulandes cu un wowo critico. E ora ey nos ta mira cu e storia aki ta incompleto, unilateral y pues no ta representativo. Pasobra activamente a laga bida di hende disparce. Den e storia ey - ami a siñ’e na scol, y hopi di boso casi sigur tambe – a pinta e Republica di siglo dieshete como e prome economia moderno na mundo. Manera un Siglo di Oro, cu propiedadnan importante manera un flota poderoso, ciudadnan bunita y arte y ciencia floreciente.

Pero esey no ta e storia completo. E bunitesa y splendor aki tabata asocia cu traficacion sistematico di catibo. A paga un prijs halto p’e. Pero pa gran parti no a registra e pasado scur ey. Y si a registr’e mes, hopi biaha marginalmente, tabata mas facil pa bira cara otro banda. E no tabata pas cu e imagen propio di hopi Hulandes. Asina a relativa e violencia, cu a dura pa siglonan, na un supuesto pagina scur, na un excepcion. Ay hom, sclavitud na Hulanda no tabata dje malu ey toch, sigur si compar’e cu otro paisnan?

No tabata facil . Dado momento e Republica tabata e traficante di catibo di mas grandi na mundo. Y cua ta e pais cu como un di e ultimonan na Europa, a aboli sclavitud ? Esey tabata Hulanda.

Laga nos conta e storia completo. Con traficantenan di catibo Hulandes a comete crimennan contra humanidad durante mas di tres siglo na tur parti di mundo. Nan a lastra hende saca for di nan cas, a ranka nan for di nan famia y a horta nan dignidad. A uza nan como mercancia, a transporta nan manera bestia, y a uza nan manera cos di tira’fo.

Na Africa Occidental a secuestra adulto y mucha y a manda y transporta nan cu barcu a traves di Oceano Atlantico. Entre otro pa Surnam, Aruba, Boneiro, Corsou, Saba, Sint Eustatius y Sint Maarten. Awendia tur ta ex-colonianan Hulandes. A forsa nan traha trabou di catibo agotante riba plantashinan . E destino ey nativonan tambe a core cu tabata biba aya caba, muchu mas prome cu e Hulandesnan a funda nan colonianan. Esnan sclavisa, cu nan trabou hopi pisa, tabata satisface e hamber creciente na otro banda di ocean na productonan luhoso manera sucu, koffie y tabaco. Y na e otro banda di mundo tambe, na Asia, Hulanda tabata grandi den sclavitud.

Den preparacion pa e aña conmemorativo, ta tende mas y mas e stemnan silencioso. Keda sin scucha nan ta parce comfortabel, pero e ta pobresa. Pasobra bo ta nenga bo mes conocemento e ora ey. Pasobra bo no ta probecha di e oportunidad pa siña di pasado. Y mas cu tur pasobra bo ta aisla bo mes di tur hende cu si a sinti semper e dolor di e pasado. Nan sa: mi antepasadonan ta procedente di Africa, violentamente a transporta nan cu barco y a pone nan traha, manera propiedad di un otro hende.

Cu den storianan familiar, cantica- y ritualnan, ainda ta tende sclavitut ta resona.

Awor cu representacion di e pasado ta birando mas completo y mas rico na variacion, tin algu mas ta bin dilanti. Y esey ta resistencia. Resistencia chikito y resistencia grandi. Gobernantenan colonial tabata prefera elimina e storianan aki, pero toch esey no a logra. Y pa e motibo ey nos conoce y ta conmemora awor Virginia Dementricia na Aruba, cu a huy for di e plantashi y a lanta contra polis.

Tula, cu a lidera un rebelion na Corsou. Inspira pa e lucha pa libertad na Haiti despues di Revolucion Frances, el a rasona: awor cu Hulanda a bira teritorio Frances, pakico nos na Corsou ainda no ta liber? E storia di Tula ta mustra cu hende y evento, ya na 1795 caba, mundialmente ta conecta cu otro manera wowonan di e cadena di historia.

Nos ta conmemora luchadornan pa libertad manera Jolicoeur, Boni y Baron na Surnam. Y nos ta menciona nomber di e heroiko One-Tete Lohcay na Sint Maarten. El a huy for di e plantashi y a resisti e sistema.

Pero tabatin hopi otro tambe cu a opone, a busca libertad y a keda anonimo. Door di tur e actonan di resistencia ey, silencioso of duro, finalmente no por a sigui defendé sclavitut mas.

E heroismo di tur e hendenan aki ainda ta yena nos awe cu respet of orguyo. Y ta duna inspiracion pa e caminda pa dilanti.

P’esey ta bon pa constantemente desaroya perspectivanan nobo tocante e pasado di sclavitud. Pero e pasado aki hopi biaha ta un mondi impenetrabel. Traficantenan di catibo y doñonan di plantashi Hulandes tabata tene nan administracion minusiosamente. E man cu tabata suta y oprimi tabata e mes man cu tabata skirbi y selecta. Y asina tabata determina kico mester keda corda y kico mester lubida.

Relevante pa status i balor di esnan sclavisa tabata asuntonan manera nomber, fecha di nacemento, sexo y malesanan contagioso. Tur ta informacion concreto, na beneficio di e operacion comercial, registra for di e bista friu di tenedo di buki di e doño di plantashi. Cu a resulta den e archivonan, cu dje forma ey ta ofrece un bista riba e pasado, pero a traves di un lens cu ta deforma.

Na april mi tabata na Saba Heritage Center. Hendenan cu ta trata di busca nan antepasadonan ta dal hopi biaha aya den un muraya genealogico. Por ehempel, pa motibo cu e fam a cambia den transcurso di e historia familiar. E Hulandesnan aki no por haya nan antepasadonan pasobra un tempo deliberadamente a haci nan desconoci. Na e momento ey mi a realisa kico ta nifica di ta aisla for di bo pasado. Ora a corta brutalmente bo liña di bida, y ta imposibel pa haya bo raisnan den un otro continente, .

Y loke ta haci dolor ta: si bo ta bin di un grupo di poblacion di cua deliberadamente a documenta masha poco, abo ta esun kisas cu tin e carga di mas pisa pa motibo di pasado . Pasobra e poco cu bo ta topa tocante bo antepasadonan, ta solamente confirma na bo cu bo ta victima. Y no tur e otro aspectonan profundamente humano di amor y orguyo y di speransa y curashi. Motivacion extra pa sigui profundisa mas en busca di lucha y resistencia.

Cu ta dificil pa haña acceso na pasado, ta debi tambe na e tendencia colonial di haci distincion, den pensa y actua. No solamente distingui, pero berdaderamente crea diferencia entre hende cu echonan, a traves di discriminacion y exclusion. Asina tambe nificacion di e palabra 'discrimina' a desaroya su mes di 'distingui' pa 'trata desigualmente'. E inclinacion aki pa haci distincion tabata un hustificacion pa mira hende diferente, no igual. Tabata te hasta un condicion bou di cua e maldad di sclavitud por a surgi. Asina por a sosode cu hendenan color scur no tabata un prohimo pa cristiannan, no tabata prohimo pa siguidonan di Iluminacion. Hende blanco hasta tabata atribui caracteristicanan di animal na hende color scur , pensamento infantil, sintimento limita y un curpa cu en realidad tabata solamente adecua pa trabou pisa. No un bida cu ta bale la pena pa ser documenta.

Ayera e luna di conmemoracion di Keti Koti a cuminsa. A kibra e cadenanan di sclavitud. Pero con liber nos ta cu otro como hende si den presente ta insulta hende riba kaya, nan tin menos oportunidat pa haya trabou y ta mira casnan pasa nan voorbij? Ora e porta supuestamente ta habri pa tur hende, pero algun hende mester bay para te patras den rij, pa motibo cu e espirito di distincion ta activo ainda? Con liber nos comunidad ta si studiantenan cu ta buscando un luga di stage ta ricibi rechaso tras di rechaso pa motibo di nan nomber, color di cuero of aparencia? Con liber nos comunidad ta si ta gobierno mes ta esun cu ta exclui? Pa motibo di profilacion etnico, pa motibo di algoritmo- of reglanan cu tin un efecto discriminatorio? E asunto di compensacionnan ta mustra dolorosamente con siglonan di pasado di sclavitud ainda por mara hende na cadena. Con tur e siglonan aki ta sigui influencia nos comunidad completo.

Y e influencia ey ta un historia riba su mes. Abolicion di sclavitud no tabata e fin di un pesadia despues di cua tur cos a resulta bon toch. Nada di: cadenanan kibra, yabinan tira afo, libertad, alegria. No, pa cuminsa, gobierno Hulandes a paga un compensacion pa perdida di entrada na 1863, no na esnan scalvisa, pero na e ex-doñonan di catibo. Un gran parti di esnan sclavisa mester a sigui traha ainda dies aña largu bou di supervision di gobierno.

Ora a surgi scarsedad grandi na trahado, a trece Hindustan-, Javan- y Chinesnan Surnam pa traha como trahadonan di contract riba e plantashinan, bou di condicionnan extremadamente dificil y un sueldo miserabel.

Tur e añanan despues di abolicion di sclavitud, e pasado di sclavitud a sigui influencia, den discriminacion, tenemento atras y restriccion. Tanto den e ex-colonianan como den e parti Europeo di Hulanda.

Papia bo lenga materno a keda un tabu pa hopi tempo. Na scolnan basico den ex-colonianan, mucha por a recita tur stacion entre Groningen y Delfzijl for di nan cabes. Pero tocante historia di nan propio pais nan no tabata siña nada.

E parti ey tambe di nos historia comun, e influencia di den pasado, merece hopi mas atencion. Y pues e hendenan tambe cu den e periodo despues di abolicion di sclavitud a lucha pa igualdad, libertad y derecho riba un identidad propio.

Nos ta para na bispo di e aña conmemorativo di pasado di sclavitud. Ta organisando hopi actividad for di abou. Pa, door di y di e comunidadnan. Gabinete ta pone por lo menos 4 miyon euro adicional disponibel pa actividadnan cultural, social y educativo di comunidad. Ta añadi e suma aki na e 2 miyon euro cu anteriormente a primintí. Miembronan di gabinete lo ta presente i lo participa na diferente luga. Pa mi mes esey sigur ta e caso.

Den un aña di tempo so e pasado di sclavitud lo no penetra berdaderamente den nos memoria cultural comun. Muchu mas despues di 2024 tambe nos lo tin ku sigui recorda, investiga, agrega perspectivanan nobo, sacando storianan cu a haña tiki atenshon for di den sombra. Pasobra nada no ta cambia asina tanto manera historia.

Na luga di skirbi e historia, nos ta skirbi diferente historia. No ta existi un perspectiva unico general. Nos lo topa atrobe bashinan nobo. Pero esey riba su mes ya caba ta un benefisio. Pasobra si bo ta consciente di hiatonan den nos conocemento, bo sa por lo menos loke bo no sa. Cu mente habri, haciendo uzo di nos curiosidad, asombro y imaginacion, nos lo trata despues na yena e buraconan ey den nos conocemento.

Mi tin speransa. Un historia polifonico por yuda nos comunidad pa traha espacio pa tur hende y combati ideanan sofocante. Nos sociedad mester por hala rosea.

P’esey, nos tin mester di un banda medida fuerte. Leynan cu ta impone trato igual. Acuerdonan manera e pacto di stage di februari, pa elimina discriminacion den stage.

Pero di otro banda, nos tin mester di forsanan flexibel tambe pa elimina pensamentonan prehuicioso. Cu e forsanan di conocemento y reconocimento aki, di tolerancia y husticia, nos por siña muchanan for di chikito tocante e pasado di sclavitud. Proteha y aprecia tradicion-, edificio- y otro herencianan. Registra storianan prome cu nan disparce y comparti esakinan cu otro. Haci uzo di e rikesa di arte y cultura pa representa nan. Y haci mas investigacion y plama conocemento. Boso ta compronde, ta excepcional pa ta minister di Enseñansa, Cultura y Ciencia net den e tempo di kambio aki.

Ora prome minister Rutte a pidi disculpa na nomber di gobierno Hulandes na december, el a enfatisa - cu rason - cu ningun persona cu ta na bida awor aki ta personalmente culpabel pa sclavitud. Esey ta habri e caminda pa hunto nos descubri con historia a forma nos tur. Pa mustra loke ta bunita y mahos, forsa y debilidad, husticia y inhusticia, orguyo y berguensa. Pa sinti un conexion cu bo antepasadonan, pero kisas un abismo tambe. Historia nunka no ta cambia, pero hunto nos por dirigi futuro.

Maske ningun persona no tin culpa, ta masha humano pa sinti culpa inderecto pa e pasado inimaginabel aki. Por ehempel, si bo propio antepasadonan tabatin plantashinan. Of kisas mas confuso ainda, si bo descubri cu bou di antepasadonan no tabatin solamente personanan sclavisa, pero tambe propietarionan di catibo.

Storianan complica, matiznan nobo: nan ta forma parti di un historia polifonico. Nunca no laga sintimentonan di culpabilidad y berguensa paralisa bo. Expresa bo mes, haci algo cune. Haci uzo di dje pa cambia nos futuro comun. Mi ta consciente cu esaki ta exigi muchu mas di un persona cu di e otro. Mi sa tambe cu racismo ta un monster cu hopi cabes cu cada biaha di nobo ta mustra su cara mahos. Historia no ta haci hende culpabel, pero comportacion y expresionnan den presente por haci hende culpabel di berdad.

Conecemento por conecta hende cu otro. Y pa esey, hopi remarcabel, nos tin mester di e red bieu atrobe. Documento- y obhetonan ta plama rond mundo, fragmenta y a perde nan for di bista, siguiendo rastronan di tur e bidanan humano traslada. Laga nos conecta awo tur e puntanan di e red mundial ey cu otro, cu e metodonan cientifico di awendia y sin e relacionnan desbalansa di e tempo aya.

Laga nos trece experticio for di tur parti di mundo cerca otro. Conexionnan nobo ta trece conecemento nobo. Ken por ta contra pa sa mas?

Crea un historia comparti ta nifica: bolbe trece tur e pidanan di puzzel ey hunto. Cu investigacion cientifico, profundisando den e memoria cultural, encera den tradicion-, canto- y ritualnan. Den obheto-, paisahe- y edificionan. Scuchando bos di nos antepasadonan cu ta resona den historianan familiar.

Nos mester haci pura, pa pone herencia cultural mas lihe posibel den un bon estado y conserv’e, pasobra na e momentunan aki literalmente e ta bayendo atras y ta laba bay. Nos mester core un marathon, pa, hopi tempo despues di aña di conmemoracion tambe,  cada biaha brinda bos- y perspectivanan nobo un plataforma. Den museo-, klas- y salanan di colegio y universidad. Y na encuentronan cientifico manera awe.

Kerido hendenan, mi ta conclui.

Nos a plania pa para keto na nos historia comparti den e aña di conmemoracion. 'Mi tambe por bin?' tabata e pregunta sarcastico na Sint Maarten. 'Cu plaser', ami lo a bisa, 'Bo ta bonbini.'

Laga tur hende sinti nan mes bonbini pa presencia e aña conmemorativo aki. Pa siña, yora, recorda y celebra libertad. Pa experencia con un historia, un pais, un persona por habri su mes y duna espacio na su prohimo. Na esun cu ainda tur dia ta sinti e dolor di pasado, na esun cu ta prefera evita e dolor, na esun cu kier conoce e historia completo y tambe na esun cu pa prome biaha ta pensa: 'ey, nunca mi no a kere cu e sclavitud ey tabatin di haber cu mi tambe.'

Habri bo mes pa pasado di un otro ta duna comprension pa e otro ey. Mi ta spera cu e simposio di awe lo yuda pa crea mas conocemento, mas comprension y mas conexion. Y asina trece e futuro comun mas cerca.

Pasobra con nos sa na unda nos kier bay, si nos no sa di unda nos ta bin?

Masha danki.